Ενδείξεις σχολικού εκφοβισμού

Ενδείξεις ως σημάδια κινδύνου εκφοβισμού που πρέπει να προκαλέσουν την παρέμβαση του εκπαιδευτικού

Ο εκφοβισμός και οι μορφές βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς στο σχολείο παρατηρούνται όλο και περισσότερο στη σύγχρονη εποχή σε πολλές κοινωνίες παγκοσμίως  (Γιαννακοπούλου, Διαρεμέ, Σουμάκη, Χατζηπέμου, Ασημακόπουλος & Τσιάντης, 2010). Ο  Olweus (1994) αναφέρει ότι κάποιος θυματοποιείται όταν «εκτίθεται επανειλημμένως και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αρνητικές πράξεις εκ μέρους ενός ή περισσοτέρων μαθητών» και ορίζει ως αρνητική πράξη όταν κάποιος «εκ προθέσεως προκαλεί ή επιχειρεί να προκαλέσει τραύμα ή δυσφορία σε κάποιον άλλον» (στον Κυριακίδη, 2009,  σ.77)

Σύμφωνα με το «Διαδραστικό εγχειρίδιο της ΕΨΥΠΕ για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού» για να χαρακτηριστεί μια πράξη ως εκφοβισμός πρέπει να συντρέχουν τρεις προϋποθέσεις: 

1.   Ο εκφοβισμός είναι μια συμπεριφορά σκόπιμη.
2.   Ο εκφοβισμός επαναλαμβάνεται.
   
3.   Τα παιδιά θύματα δεν μπορούν να υπερασπίσουν τον εαυτό τους, γιατί είναι λιγότερο δυνατά από τα παιδιά δράστες. Εδώ δεν αναφερόμαστε μόνο σε σωματική δύναμη, αλλά και σε μια αίσθηση υπεροχής.

Επομένως εκφοβισμός δεν είναι: οι περιστασιακοί καβγάδες και οι τσακωμοί ανάμεσα σε παιδιά που έχουν την ίδια πάνω κάτω ηλικία ή την ίδια ψυχική και σωματική δύναμη.

O Olweus (1993, 2009) εφιστά την προσοχή των εκπαιδευτικών στις παρακάτω ενδείξεις σχολικού εκφοβισμού. Οι θύτες:

•  Γίνονται αντικείμενο πειραγμάτων, τους γελοιοποιούν, τους εξευτελίζουν, τους δίνουν διαταγές τους ειρωνεύονται λόγω της προφοράς τους, της χώρας τους, του χρώματος ή της θρησκείας τους.
• Τους σπρώχνουν, τους κλωτσούν, κι εκείνοι δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους  ή τους περιορίζουν στις κινήσεις τους (τους κλείνουν στις τουαλέτες ή τους κλειδώνουν στην τάξη).
• Εμπλέκονται σε καυγάδες στους οποίους είναι ανυπεράσπιστοι και προσπαθούν να αποτραβηχτούν κλαίγοντας.
• Τους παίρνουν τα βιβλία,  τα χρήματα, τα πράγματά τους, ή τους τα καταστρέφουν.
• Φοβούνται και δεν θέλουν να έρθουν στο σχολείο το πρωί. Αναφέρουν πονοκεφάλους, πόνο στην κοιλιά, δεν έχουν όρεξη (επίσης, δεν τους καλούν συχνά σε πάρτι και δεν θέλουν να κάνουν οι ίδιοι πάρτι). 
•   Έχουν μελανιές, κοψίματα, γδαρσίματα για τα οποία δεν μπορούν να δώσουν μια λογική εξήγηση.
• Συχνά είναι μόνοι στα διαλείμματα, τους αποκλείουν από τις παρέες και τις δραστηριότητές τους ή τους αγνοούν. Προσπαθούν να είναι κοντά στο δάσκαλο και δεν έχουν ένα στενό φίλο στην τάξη.
•   Τους διαλέγουν τελευταίους στα ομαδικά παιχνίδια.
•   Δυσκολεύονται να μιλήσουν δυνατά στην τάξη.
• Είναι κλαμένοι, στεναχωρημένοι, δακρυσμένοι και έχουν ξαφνική πτώση της επίδοσης τους.
• Διαδίδουν φήμες γι’ αυτούς και προσπαθούν να κάνουν τους άλλους να μην τους συμπαθούν.
• Τους στέλνουν απειλητικά ή κοροϊδευτικά μηνύματα μέσω κινητού τηλεφώνου ή υπολογιστή.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι εκπαιδευτικοί δεν αναγνωρίζουν εύκολα ή τουλάχιστον δεν αντιδρούν όπως θα έπρεπε σε μορφές σχολικού εκφοβισμού (Γιαννακοπούλου κ.ά, 2010, σ. 159).

Από τις προαναφερθείσες ενδείξεις, ωστόσο, πιο εύκολα αντιληπτές γίνονται από τους εκπαιδευτικούς αυτές που εμπεριέχουν σοβαρή σωματική βλάβη και καταστροφή της ενδυμασίας ή των πραγμάτων του παιδιού και τούτο γιατί τα παιδιά που υφίστανται εκφοβισμό δεν το αναφέρουν. Δυσκολότερα αντιληπτές έως καθόλου γίνονται οι μορφές λεκτικής βίας ή διαδικτυακού εκφοβισμού  (Γιαννακοπούλου κ.ά, 2010, σ. 166). 

Αναφορικά με την προσχολική ηλικία, έρευνες που έχουν γίνει σε νήπια ανέδειξαν τις ίδιες ενδείξεις και σε αυτή την ηλικιακή ομάδα (Alsaker & Volkanover, 2001, σ. 185) εκτός της διαδικτυακής. Μάλιστα η διάγνωση του σχολικού εκφοβισμού στο νηπιαγωγείο είναι πιο εύκολη εξαιτίας του τρόπου λειτουργίας του νηπιαγωγείου και της ειδικής εκπαίδευσης της νηπιαγωγού (Alsaker & Volkanover, 2001, σ. 176). 

Όπως είναι γνωστό ο εκφοβισμός συμβαίνει σε λιγότερο οργανωμένες καταστάσεις και περισσότερο στο ελεύθερο παιχνίδι και στην αυλή. Τα νήπια κινούνται μέσα στις γωνιές του νηπιαγωγείου και ανάμεσα στις ομάδες και έτσι είναι ευκολότερο κάποιος να παρατηρήσει ποιοι αποφεύγουν ή διώχνουν κάποιο παιδί και ποιους αυτό αποφεύγει. 
Η νηπιαγωγός είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένη και πληροφορημένη σε ζητήματα κοινωνικής συμπεριφοράς (Alsaker & Volkanover, 2001, σ. 176) από ότι οι άλλοι εκπαιδευτικοί αφού ένας από τους βασικότερους σκοπούς του νηπιαγωγείου είναι η ομαλή κοινωνικοποίηση. Από την άλλη είναι συνεχώς μαζί με τα παιδιά τόσο μέσα στην τάξη όσο κι έξω από αυτή. Ωστόσο, οι ενδείξεις περί σχολικού εκφοβισμού στα νήπια που πρέπει να μας επιστήσουν την προσοχή είναι: η σχολική αποφυγή, η μοναχικότητα και η έλλειψη ευχαρίστησης (Kochenderfer & Ladd, 1996.)

 Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι χρειάζεται ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών και των γονέων σε θέματα σχολικού εκφοβισμού και εκπαίδευσή τους σε προγράμματα παρέμβασης. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alsaker, F. & Volkanover, S. (2001). Early Diagnosis and Prevention of Victimization in Kindergarten.  Στο Juvonen, J. & Graham, S. (Επιμ.). Peer Harassment in School: The Plight of the Vulnerable and Victimized (σσ.  175-195). New York: The Guilford Press. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου, 2015, από http://www.google.gr/books?hl=en&lr=&id=qFqKTO46KOIC&oi=fnd&pg=PA175&dq=bullying+in+kindergarten&ots=EfdMfMLyzd&sig=dx-eUCQwRZ3aOoWB0KXA16vCXzY&redir_esc=y#v=onepage&q=bullying%20in%20kindergarten&f=false

 Γιαννακοπούλου, Δ., Διαρεμέ, Στ., Σουμάκη, Ε., Χατζηπέμου, Θ., Ασημακόπουλος, Χ. & Τσιάντης, Ι. (2010). Καταγραφή αναγκών και ευαισθητοποίηση για το φαινόμενο του εκφοβισμού σε σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην περιοχή της Αθήνας. Ψυχολογία, 17(2), 256-17

Διαδραστικό εγχειρίδιο της ΕΨΥΠΕ για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού (2014) Ανακτήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου, 2015, από http://pdeamth.gr/paratiritiriovias/images/file2014/flipbook.pdf

Kochenderfer, B. & Ladd, G. (1996). Peer Victimization: Cause or Consequence of School Maladjustement? Child Development, 67(4), 1305-1317. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου, 2015, από https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=wUEDHWYAAAAJ&citation_for_view=wUEDHWYAAAAJ:5nxA0vEk-isC

Κυριακίδης, Σ. (2009). Θυματοποίηση στο σχολείο: ψυχοκοινωνικές συνέπειες στους μαθητές. Ψυχολογία, 16(1), 77-98.

Olweus, D. (1993). Bulling at School: What we know and what we can do. Oxford: Blackwell Publishers.

Olweus, D. ( 2009). Εκφοβισμός και βία στο σχολείο.  Αθήνα: Εκδ. ΕΨΥΠΕ.